علی مطهری گفت: قطعا شهید مطهری با نظارت استصوابی به شکلی که اجرا می شود مخالف بودند. قطعا ایشان مخالف بودند کسانی به صرف اینکه منتقد باشند و یا نظر متفاوتی با نظام در بعضی مسائل داشته باشند از انتخاب شدن محروم شوند.

جماران: یکی از سلسله نشست های رویداد ملی طریق جاوید، با عنوان «جایگاه رأی و مشارکت مردم در جمهوری اسلامی از منظر شهید آیت الله مرتضی مطهری» به صورت مجازی توسط مرکز امام، ولایت فقیه و انقلاب اسلامی جهاد دانشگاهی برگزار شد.

علی مطهری در این نشست گفت: شهید مطهری به فاصله دو ماه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به شهادت رسیدند و اساسا ایشان هیچ انتخاباتی را در جمهوری اسلامی مشاهده نکردند؛ که اگر مشاهده می کردند طبعا ما مطالبی از ایشان درباره انتخابات در جمهوری اسلامی داشتیم.

نایب رئیس سابق مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: ایشان در آستانه رفراندوم جمهوری اسلامی درباره ماهیت نظام جمهوری اسلامی سه مصاحبه تلویزیونی داشتند و مطالب قابل توجهی را بیان کرده اند. تنها چیزی که از ایشان بعد از پیروزی انقلاب باقی مانده همین است. یعنی واقعا ما افسوس می خوریم که چرا ایشان خیلی زود از بین ما رفتند.

وی افزود: ایشان می فرمایند که «جمهوری اسلامی» یک تعبیر متناقض نیست؛ چون آن موقع عده ای می گفتند که تعبیر جمهوری اسلامی خودش را نقض می کند. یعنی «جمهوری» با «اسلامی» سازگار نیست. ولی ایشان می گویند کلمه «جمهوری» شکل و کلمه «اسلامی» محتوای حکومت را بیان می کند و در کشوری که اکثریت قاطع قریب به اتفاق مردم آن مسلمان هستند جمهوری اسلامی حاکمیت ملی را نقض نمی کند و تعبیر متناقضی نیست. ممکن است در کشوری که اکثریت مسلمان نداشته باشد، «جمهوری اسلامی» تعبیر متناقضی باشد ولی در ایران این طور نیست.

انتخابات «جمهوری» بودن این نظام را تأمین می کند
مطهری اظهار داشت: آنچه که جمهوری بودن این نظام را تأمین می کند انتخابات های مختلف است و مهمترین آنها انتخابات ریاست جمهوری و مجلس است. آنچه که اسلامی بودن نظام جمهوری اسلامی را تأمین می کند، اصل ولایت فقیه و شورای نگهبان است. البته باید یک هماهنگی بین دو بخش جمهوری و اسلامی وجود داشته باشد.

وی تأکید کرد: اصل ۹۹ قانون اساسی آمده نظارت بر انتخابات های گوناگون مثل ریاست جمهوری، مجلس، و غیره بر عهده شورای نگهبان است. ولی بعدا این اصل را به «نظارت استصوابی» تفسیر کردند که محل بحث واقع شد. نظارت استصوابی به مفهوم درستش می تواند قابل قبول باشد. یعنی اینکه درباره کاندیداها از مراجع چهارگانه استعلام گرفته شود که مشکلی در صلاحیت آن شخص وجود نداشته باشد. احیانا ممکن است تحقیقات محلی هم انجام شود و شورای نگهبان بر اساس آن تصمیم بگیرد. ولی مهم نحوه تأثیر دادن این اطلاعات برای بررسی صلاحیت ها است.

نظارت استصوابی نباید به اظهار نظرهای افراد سرایت کند
نماینده سابق تهران در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: یک وقت اطلاعات آنجا جمع می شود و اگر محکومیت مالی یا اخلاقی وجود داشت می توانند او را رد کنند. ولی اگر این نظارت استصوابی بخواهد به اظهار نظرهای افراد سرایت کند و اگر کسی در جایی از نظام انتقاد کرده و یا نظری متفاوت با نظر رسمی نظام داشته رد صلاحیت شود، این جایی است که مشکل ایجاد کرده و نظارت استصوابی نباید شامل این مقدار هم بشود.

وی گفت: همیشه از ابتدای جمهوری اسلامی سعی شده که جایگاه انتخابات و مسئولان منتخب قانونی حفظ شود. مثلا امام خمینی(س) از همان ابتدا تا جای ممکن از رئیس جمهور قانونی که بنی صدر بود حمایت کردند و اسباب تعجب شده بود برای افرادی که چطور امام این همه از او حمایت می کند. در آن زمان بین رئیس جمهور و سران حزب جمهوری اسلامی و مجلس شورای اسلامی اختلاف نظر بود ولی می دیدیم امام همچنان از رئیس جمهور قانونی حمایت می کردند.

مطهری افزود: این حمایت فقط به خاطر این بود که جمهوری بودن نظام باقی باشد و این طور نباشد که با اندک اختلافی با رئیس جمهور کاری کنند تا او عزل شود. تا نقطه آخر ایستادند که این اتفاق نیفتد ولی به هر حال حوادث به گونه ای پیش رفت که در نهایت این اتفاق افتاد.

امام خمینی(س) اجازه تنش و اختلاف در فضای کشور را نمی داد
وی اظهار داشت: اگر در زمان جنگ امام خمینی(س) جاهایی در کار مجلس دخالت می کردند و مثلا نمایندگان را از ورود به موضوعی نهی می کردند. مثلا در داستان مک فارلین عده ای نمایندگان می خواستند از وزیر خارجه سؤال کنند که این اتفاق چه بوده و امام آنها را نهی کردند و حتی به نوعی آنها را توبیخ کردند. اینها با شرایط موجود آن روز قابل توجیه است. یعنی امام خمینی(س) مراقب بودند هر چیزی که می خواهد به جبهه های جنگ آسیب برساند جلوگیری شود و اجازه نمی دادند فضای کشور فضای بگومگوها، تنش ها و اختلافات شود.

نایب رئیس سابق مجلس شورای اسلامی یادآور شد: این اتفاقات با عامل جنگ می تواند قابل توجیه باشد. اما اشکال در آنجا است که افرادی بخواهند این رویه را به حالت عادی و امروز ما هم سرایت بدهند و بگویند این روش باید در همه دوره ها اتفاق بیفتد.

وی افزود: موقعی که بعضی از نمایندگان سؤالی را با ایشان مطرح کردند که دخالت ها در کار مجلس چگونه با قانون اساسی منطبق است؟ ما دیدیم امام خمینی(س) در پاسخ گفتند که اینها مربوط به دوران خاص جنگ بوده و از این به بعد ما صرفا در چهارچوب قانون عمل خواهیم کرد. بنابر این مسئولان و رهبران نظام همیشه مراقب بوده اند که بُعد جمهوری بودن نظام جمهوری اسلامی حفظ شود.

نماینده سابق مجلس شورای اسلامی در خصوص نگاه آیت الله مطهری به مقوله انتخابات گفت: جالب است که سال ۱۳۴۸ استاد مطهری در یک سخنرانی در حسینیه ارشاد تحت عنوان «آزادی عقیده» درباره انتخابات سخن گفته اند. یعنی تقریبا ۹ سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی به مناسبت بحثی وارد موضوع انتخابات شده اند. البته در گوشه و کنار آثارشان و یادداشت های خودشان، که چاپ شده، در این باره اظهار نظر کرده اند.

وی تصریح کرد: در صفحه ۸۶ جلد اول مجموعه یادداشت های شهید مطهری ایشان می گویند «تحمیل وکیل [مجلس] ولو صالح، اثرش این است که هیچ وقت استعداد اجتماعی مردم به فعلیت نمی رسد و مردم تجربه اجتماعی و عقل تجربی اجتماعی پیدا نمی کنند». این خیلی نکته مهمی است که اگر ما بخواهیم وکیل مجلس را به مردم تحمیل کنیم و بگوییم اگر تحمیل نکنیم مردم اشتباه می کنند و این به صلاح جامعه نیست، ایشان می گویند اساسا «تحمیل وکیل» کار نادرستی است.

مطهری تأکید کرد: خلاصه نظر شهید مطهری در مورد انتخابات که به مناسبت بحث «رشد اجتماعی» وارد این موضوع شده اند، به این صورت است که ایشان می گویند «بعضی امور اصلا اجبار بردار نیست». مثلا محبت و دوستی از آن امور است و ما نمی توانیم به کسی بگوییم زید را دوست داشته باشد و عمروا را دوست نداشته باش. ایمان هم اجبار بردار نیست. چون مربوط به قلب و دل انسان است. آنچه که اسلام از مردم می خواهد ایمان است و تمکین مطلق نیست.

وی ادامه داد: ما اموری داریم که اجبار بردار هست ولی کمال مطلوب با اجبار حاصل نمی شود. یکی اخلاقیات مثل راستگو و امین بودن است. می شود با زور کاری کرد که فرد بترسد دروغ بگوید و یا خیانت در امانت کند اما این ارزشی ندارد چون انسان باید در ذات خودش راستگو و امین باشد. رشد اجتماعی هم اجبار بردار هست ولی کمال مطلوب با اجبار حاصل نمی شود.

نایب رئیس سابق مجلس شورای اسلامی یادآور شد: شهید مطهری در کتاب آینده انقلاب اسلامی می گویند بسیاری از امور اجتماعی است که اگر سرپرست های جامعه مردم را هدایت نکنند گمراه می شوند و اگر هم بخواهند، ولو با حسن نیت، به بهانه اینکه مردم نمی فهمند و لایق نیستند آزادی را از آنها بگیرند، این مردم تا ابد بی لیاقت باقی می مانند. مثلا انتخابی مانند انتخاب وکیل مجلس می خواهد صورت بگیرد. ممکن است شما که در فوق این جمعیت قرار گرفته اید حسن نیت هم داشته باشید و واقعا تشخیص شما این باشد که خوب است ملت فلان فرد را انتخاب کند و فرض می کنیم آن فرد هم شایسته تر است. اما اگر شما بخواهید این را به مردم تحمیل کنید، اینها تا دامنه قیامت مردمی نخواهند شد که این رشد اجتماعی را پیدا کنند. رشدش در این است که آزادش بگذاریم ولو در این آزادی ابتدا اشتباه کند».

خطوط قرمز مصنوعی برای نمایندگان مجلس درست کرده‌اند
وی با بیان اینکه خطوط قرمز مصنوعی برای نمایندگان مجلس درست کرده اند، تصریح کرد: نماینده مجلس نمی تواند در مورد مسائل مربوط به قوه قضائیه اظهار نظر کند و ممکن است علیه آنها اعلام جرم شود، در مورد مسائل مربوط به زیر مجموعه رهبری ممکن است نتواند درست وارد شود و در مورد مسائلی مثل فتنه ۸۸ نمی تواند وارد شود. اینها را خط قرمز قرار داده اند که ما را دچار تناقض می کند. چون از طرفی قانون اساسی می گوید مجلس می تواند در همه امور کشور وارد شود و از طرفی خود ما خط قرمزهایی ایجاد کرده ایم.

مطهری افزود: در مورد رئیس جمهور هم اختیارات خوبی در قانون اساسی دارد ولی در عمل می بینیم که خیلی جاها در کار او دخالت می شود و او را در زمینه های مختلف محدود می کنند. البته اینها هم باید برطرف شود.

وی در پاسخ به این سؤال که شهید مطهری سیستم جمهوری اسلامی را چطور با مسأله ولایت فقیه جمع می کردند؟ گفت: نگاهی که استاد مطهری به اصل ولایت فقیه داشتند این است که ولایت فقیه ولایت ایدئولوژیک و فقیه ایدئولوگ است. وقتی که ما یک حکومت ایدئولوژیک داریم باید یک اسلام شناس در رأس این حکومت باشد و مراقت باشد که جامعه از مسیر اسلام خارج نشود و در واقع ضامن اسلامی ماندن نظام جمهوری اسلامی است. ایشان قائل به این هستند که ولایت فقیه بر دولت و کل جامعه نظارت دارد. لذا هیچ تعارضی بین جمهوری بودن نظام و اسلامی بودن آن به وجود نمی آید و هرکدام وظایف مخصوص خودشان را دارند.

نماینده سابق مجلس شورای اسلامی همچنین در پاسخ به سؤالی در خصوص نگاه شهید مطهری به بحث نظارت استصوابی، اظهار داشت: مسأله نظارت استصوابی حتی در زمان امام خمینی(س) هم نبود ولی بعدا پیدا شد. از مطالبی که من عرض کردم روشن است که قطعا شهید مطهری با نظارت استصوابی به شکلی که اجرا می شود مخالف بودند. قطعا ایشان مخالف بودند کسانی به صرف اینکه منتقد باشند و یا نظر متفاوتی با نظام در بعضی مسائل داشته باشند از انتخاب شدن محروم شوند.

وی تأکید کرد: ایشان می گوید باید مردم را در انتخاب وکیل مجلس و رئیس جمهور آزاد بگذارید. اگر کسی محکومیت مالی یا اخلاقی دارد و فساد بزرگ مالی یا اخلاقی دارد مناسب چنین مسئولیت هایی نیست ولی اینکه با صرف انتقاد ما افراد را کنار بگذاریم کار درستی نیست و حتما ایشان مخالف بوده و اساسا اصل ۹۹ قانون اساسی می گوید نظارت بر انتخابات های مختلف با شورای نگهبان است.

شهید مطهری با نظارت استصوابی مخالف بود
مطهری افزود: این نظارت به این معنی است که انتخابات درست برگزار شود و اگر کسانی اعتراض دارند شورای نگهبان بررسی و نتیجه را اعلام کند. ولی اینکه شامل نظارت استصوابی هم شود، به شکلی که امروز اجرا می شود، فکر می کنم یک مقدار گسترش بیش از حد است. بالأخره باید مرجعی باشد که صلاحیت های عمومی را بررسی کند و هرکسی نمی تواند کاندیدا شود ولی اینکه به این صورت باشد که به صرف انتقاد و یا داشتن عقیده خاصی افراد را رد کنند به نظر من قابل قبول نیست.